نظریه‌ی بازیگر شبکه

 نظریه‌ی دیگری که مستقیماً با موضوع شبکه‌های اجتماعی اینترنتی در ارتباط است، نظریه‌ی بازیگر شبکه است. این نظریه اتّصالات بین انسان‌ها و غیرانسان‌ها را در عمل علمی یا تکنولوژی ترسیم می‌کند. با توجّه به این نظریه ناانسان‌هایی مانند کامپیوتر در طبقه‌ی گروه‌های اجتماعی مرتبط در کنار انسان‌ها می‌گنجند. این نظریه به­دنبال تأکید بر این است که امر تکنولوژی و امر اجتماعی به‌صورت متقابل تعیین می‌یابند و نتیجه‌گیری می‌کند که وظیفه‌ی جاودان­سازی جامعه باید به بازیگران نا انسان سپرده شود. هم­چنین یکی دیگر از مواردی که طرفداران نظریه‌ی مذکور بر روی آن تأکید کرده‌اند این است که توده­های گم شده‌ی جامعه­شناسی آن مصنوعاتی هستند که ما زندگی­های روزمره­مان را با آن‌ها سهیم هستیم. آن­چه این نظریه را با موضوع پژوهش حاضر مرتبط می‌کند این است که از نظریه‌ی بازیگر شبکه نتیجه‌گیری می‌شود که افراد با عضویت در شبکه‌های اجتماعی مجازی از تکنولوژی تأثیر پذیرفته و خود را با سبک مورد توجّه آن تکنولوژی تطبیق می‌دهند (کوثری، 1389: 111).

ادامه مطلب

نظریه‌ی ایده آلیستی^[1](تغییر در ارزش­های فردی)

اگرچه این نظریه کاربرد عمومی دارد اما در اصل برای کشورهای در حال توسعه طراحی شده است. نکته‌ی اساسی در این مجموعه نظریه‌ها این است که رسانه‌های همگانی به انتشار ارزش­هایی در جامعه می‌پردازند که در فرد سبب نوآوری، تحرّک اجتماعی، روانی و ذهنی شده و وجدان کاری را در او تقویت می‌کند. در زمینه‌ی نقش رسانه‌ها در دگرگونی ارزش­های فردی و اجتماعی جوامع، می‌توان به یکی از پارادایم­های مسلّط در حوزه‌ی ارتباطات و توسعه در دهه­های 60 و 70 میلادی اشاره کرد که به رسانه‌ها به‌عنوان موتور دگرگونی و تغییر ارزش­های جوامع سنتی و ورود به جامعه‌ی مدرن تأکید می‌شود. بر اساس این نظریه، رسانه به انتشار یا اشاعه‌ی نظام ارزشی کمک می‌کند که خواهان نوآوری، تحرّک و موفقیت و مصرف است (مک­کوئیل، 2000). رسانه‌ها موجب پدیده‌ی تحرّک روانی و بیگانگی عاطفی^[2] می‌شوند که لرنر[3] آن ­را به مثابه امتیازی روانی در نوسازی مؤثّر می‌داند. بیگانگی عاطفی، در نظر لرنر به معنای قدرت تطابق با محیط دگرگون، در وضعیت­های مختلف و متغیّر است؛ بنابراین وسایل ارتباط جمعی، باعث آموزش درک وضعیت­های مختلف شده، با برانگیختن تخیّل، افراد را به­جای کسانی که کارگردان قضایا هستند، قرار می‌دهد. این وسایل هم­چنین موجب به­وجود آوردن تجارب جدید و مختلفی می‌شوند که لرنر آن‌ها را عوامل افزایش تحرّک روانی می‌داند (روشه، 1366 به نقل از خجیر، حسین­نظر، 1392). از نظر لر­نر رسانه‌ها با افزایش سطح توقعات و انتظارات در پیام­گیران، به تضیعف سنت­ها و ارزش­هایی که به‌عنوان مانع بر سر راه مدرنیسم قرار دارند، کمک می‌کند. این نظریه با دیدگاه­های هیگن و مک­کلند^[4] که توسعه را نتیجه‌ی تغییرات روان­شناختی – جامعه­شناختی در افراد می‌دانند، هماهنگی دارد.

ادامه مطلب

نظریه‌های شبکه‌ی اجتماعی

به عقیده‌ی دونالد مکنزی^[1] و جودی واجمن^[2] نگاه عامه‌ی مردم به فنّاوری، نوعی جبرگرایی فنّاوری است. این نگاه، یک رابطه‌ی یک طرفه را میان ماشین (تکنولوژی) و مردم (جامعه) مقرر می‌کند که در آن فنّاوری­ها موجب تغییر می‌شوند و بر مردم تأثیر می‌گذارند. طبیعی است که در چنین نگاهی، فنّاوری و جامعه دو مقوله‌ی مجزا و گه­گاه متضاد می‌باشند. فنّاوری باعث تغییر اجتماعی می‌شود ضمن آن­که نگرش انفعالی مردم نسبت به تغییر فنّاوری نیز قابل اشاره است، چرا­که بر اساس چنین نگاهی، تنها باید خود را با تغییرات فنّاوری سازگار کرد (آقانوری، 1390).

ادامه مطلب

ویژگی‌های اساسی ابزارهای اندازه‌گیری.

ابزارهای مناسب برای اندازه‌گیری متغیرها و جمع آوری اطلاعات باید دارای خصوصیت‌هایی باشند تا داده‌های جمع‌آوری شده از طریق آن‌ها معتبر و به تبع آن، کار تحقیقی و نتایج آن معتبر و مفید باشد. اگرچه در قالب توضیحات داده شده برای هر ابزار تاکیداتی بر استاندارهای این ابزارها و شرایط استفاده از آن‌ها شده است اما از جمله‌ی خصوصیت‌های مفید دیگر که بایستی ابزارها داشته باشند می‌توان موارد زیر را بر شمرد:

استاندارد بودن.

هر اندازه که بین آزمودنی و جامعه‌ای که ابزار (پرسشنامه و ...) در مورد افراد آن هنجاریابی شده است هم‌گونی لازم وجود داشته باشد امکان مقایسه و تفسیر نتیجه براساس هنجار استاندارد ابزار از روایی و پایایی بیشتر برخوردار خواهد بود و این در صورتی ممکن می‌شود که :

1-           گروه هنجاریابی آزمون معرّف جامعه‌ای باشد که آزمون (­ابزار) در مورد آن جامعه استاندارد شده است.

2-           حجم نمونه‌ی هنجاریابی به اندازه‌ی کافی بزرگ باشد.

3-           برای خرده گروه‌های خاص نیز هنجارهای جداگانه‌ای تنظیم شده باشد.

4-           ابزار مورد استفاده دارای دستورالعمل اجرا و نمره‌گذاری دقیق و روشن باشد.

پایایی.

منظور از اعتبار و پایایی ابزار، ثبات و پایای اندازه‌گیری در زمان‌های مختلف است. در آزمون‌هایی که ضریب پایای بالایی دارند، خطاهای اندازه‌گیری به حداقل کاهش یافته است. نمره‌های آزمون‌های معتبر، صرف نظر از آن چه که اندازه می‌گیرند، با تکرار آزمایش در دفعات مختلف با هم قابل مقایسه‌اند. آزمونی را که فاقد اعتبار است، می‌توان به یک خط‌کش لاستیکی قابل ارتجاع تشبیه کرد که طول معینی را که در زمان‌های مختلف با آن اندازه می‌گیرند، در اندازه‌های متفاوت نشان می‌دهد (شریفی نیا، طالقانی، 1383).

پایایی به ثبات نتایج حاصل از اجرای آزمون یا وسیله‌ی سنجش گفته می‌شود. علاوه بر این پایایی را می‌توان به دقت روش اندازه‌گیری نیز تعبیر کرد، زیرا اگر ابزار اندازه‌گیری در هر بار اجرا نتیجه‌ی متفاوتی به دست دهد وسیله‌ی دقیقی نیست. بنابراین می‌توان پایایی را شرط روایی دانست. یعنی یک آزمون یا یک وسیله باید پایا باشد تا بتواند روا باشد، اما عکس این درست نیست، یعنی روایی شرط پایایی به حساب نمی‌آید. مثلاً یک آزمون حساب برای اندازه‌گیری محتوا و هدف‌های درس تاریخ روا و مناسب نیست، اما این آزمون می‌تواند در سنجش درس حساب با دقت و به طور پایا عمل کند (سیف، 1389).

فرجی (1389) به جای اصطلاح پایایی از اصطلاح اعتبار استفاده کرده است و آن را دارای سه معنای متفاوت به قرار ذیل در نظر گرفته است:

الف اعتبار به معنای ثبات و پایایی نمره‌های آزمون در طول زمان: یعنی این که آزمون چندبار تحت شرایط یکسان درباره‌ی یک آزمودنی اجرا شود، نمره‌ی وی در همه‌ی موارد یکسان باشد. برای برآورد ثبات و پایایی آزمون دو روش «اعتبار بازآزمایی» و «اجرای فرم‌های موازی (همتا)» وجود دارد.

ب اعتبار به معنای همسانی درونی آزمون: یعنی این که سؤال‌های آزمون تا چه اندازه با یکدیگر همبستگی متقابل دارند و همه‌ی سؤال‌های آزمون سازه‌ی واحدی را می‌سنجند. برای برآورد دقت و یا همسانی درونی آزمون و وسیله نیز «روش دو نیمه کردن آزمون» و «روش آلفای کرونباخ» وجود دارد.

ج اعتبار به معنای درجه‌ی توافق ارزشیابان: یعنی این‌که اگر دو یا چند ارزشیاب متغیری را که با ابزار واحد و در شرایط یکسان درباره‌ی آزمودنی به دست آمده است بدون اطلاع یکدیگر نمره‌گذاری کنند، باید بین نمره‌های آنان هم‌خوانی وجود داشته باشد. برای برآورد درجه‌ی توافق ارزشیابان از روش اعتبار نمره‌گذاری استفاده می شود. در روش اعتبار نمره‌گذاری که بیشتر در مورد آزمون‌های فرافکنی و حتی در مورد بعضی از آزمون‌های توانایی که نتایج آن‌ها برحسب درجه‌ی سختگیری یا سهل‌گیری ارزشیابان تفاوت می‌کند، به‌کار می‌رود؛ پاسخ‌های گروه نمونه‌ای از آزمودنی‌ها توسط دو نفر ارزشیاب مستقل نمره‌گذاری شده و بین نمره‌های آنان همبستگی محاسبه می‌شود. ضریب همبستگی محاسبه شده درجه‌ی توافق ارزشیابان و در نتیجه اعتبار نمره‌گذاری آزمون را نشان می‌دهد.

روایی (محتوایی- ملاکی- سازه و ...).

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ابزارهای سنجش و ابزارهای گردآوری داده، روایی است. دوران[1] (2008) می‌گوید: روایی سنجش، اساسی‌ترین مسئله‌ی زیربنایی ساخت و استفاده از سنجش‌هاست (به نقل از سیف، 1389). اصطلاح روایی نشان دهنده‌ی این است که که آزمون یا هر وسیله‌ی دیگر سنجش تا چه اندازه آن‌چه را که قرار بوده است بسنجد، می‌تواند بسنجد. بنابراین روایی نشان می‌دهد که آزمون واقعاً چه چیزی را می‌سنجد (سیف، 1389؛ شریفی نیا، طالقانی، 1383).

در مقایسه‌ی روایی و پایای می‌توان گفت؛ روایی یعنی این که آزمون همان چیزی را بسنجد که برای آن ساخته شده است که این روایی خود به دو دسته‌ی روایی بیرونی (یعنی این‌که نمونه‌گیری دقیق صورت گرفته باشد و نمونه معرف جامعه باشد تا بتوانیم نتیجه را به جامعه تعمیم دهیم) و روایی درونی (یعنی ابزار و آزمون مورد نظر اجرای دقیق داشته باشد و کنترل دقیق لازم داشته باشد و مانع از تأثیر متغیرهای مزاحم باشد)؛ تقسیم می‌شود. در مقابل پایایی یعنی این که نتایج آزمون در چند بار اجرا ثابت و پایدار باشد. پایای در واقع به دقت آزمون یا ابزار اشاره دارد.

بازرگان و همکاران (1390) عوامل مؤثر بر روایی درونی[2] و بیرونی[3] را به صورت ذیل بیان کرده‌اند:

عوامل مؤثر بر روایی درونی:

1.تداخل اعمال آزمایشی: هرگاه چند عمل آزمایشی را با هم اجرا کنیم این امکان پیش می‌آید که به علت تداخل عمل‌های آزمایش باشد که عملی معنادار باشد نه در زمانی که این عمل به صورت تنها مورد آزمایش قرار گیرد.

مثال:

هرگاه چند عمل آزمایشی A,B,C با هم مورد آزمایش قرار گیرند این امکان هست که روش A معنادار بشود و ما بخواهیم این عمل آزمایشی را تعمیم دهیم اما نمی‌توان با اطمینان بالایی این کار را انجام داد چرا که ممکن است که عمل آزمایشی A با تداخل عمل‌های دیگر باشد که معنادار باشد و در غیر این صورت معنادار نباشد.

2.ابزار اندازه‌گیری: هرگاه نتایج به دست آمده تحت تأثیر ابزار اندازه‌گیری باشد ما نمی‌توانیم بیان کنیم که نتایج به دست آمده از آزمون، همان نتایج واقعی می‌باشد. در این صورت خطای اندازه‌گیری را ما به خطاهای موجود در پژوهش اضافه می‌کنیم که دقت و اعتبار را مورد سوال قرار می‌دهد.

 مثال:

هرگاه برای سنجش نتایج یادگیری به صورت توصیفی ما از ابزار مشاهده استفاده کنیم مشاهده‌گرانی که به عمل آزمودنی نمره می‌دهند ممکن است که به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه به دانش‌آموزان نمره بالاتر یا رتبه بالاتر از حد توان او بدهند چراکه تصور می‌کنند که عمل آزمایش موثر بوده است.

3.پیش آزمون: در بسیاری از پژوهش ها به علت کنترل شرایط و کنترل متغیر های مزاحم و یا نوع پژوهش از آن ها پیش آزمون به عمل می آید که بر نتایج آزمون تاثیر می گذارد.

 مثال:

در یک آزمایش تأثیر روش تدریس، از گروه‌ها پیش آزمون به عمل می‌آید که این باعث می‌شود فرد نسبت به آزمون به علت تمرین یا اثر انتقال؛ یادگیری‌های خود را به پس آزمون انتقال دهد. اما ما در اینجا نمی‌توانیم بیان کنیم که تأثیر روش آموزش ما بوده که متغیر وابسته را تحت تأثیر قرار داده که این خود بیان کننده رابطه ضعیف‌تری بین دو متغیر و رابطه علّی می‌باشد.

4.انتخاب اختلافی: در طرح‌های آزمایشی که در آن‌ها از گروه گواه استفاده می‌شود، به علت انتخاب افتراقی آزمودنی‌های پژوهش در گروه‌های آزمایشی و گواه تأثیر عمل آزمایشی با سایر عوامل آمیخته می‌شود. 

مثال:

به عنوان مثال در زمان رشد تکنولوژی آموزشی همه تحقیقات نشان دهنده این بودند که تکنولوژی سخت­ افزاری باعث پیشرفت می‌شود و آن‌ها نتایج را با مدارس سنتی مقایسه می‌کردند. در حالی که نمی‌توان این گونه اعلام کرد. شاید عواملی دیگر باشد برای مثال انتخاب دو مدرسه که از قبل یکی برتر بوده و با استفاده از امکانات ما نمی‌توانیم بیان داشته باشیم که عامل آزمایشی باعث تغییرات متغیر وابسته شده است و رابطه علّی این جا مورد سوال قرار می‌گیرد.

5. بلوغ: هرگاه در طول دوره اجرای عمل آزمایشی در آزمودنی‌ها تغییراتی از قبیل تغییرات فیزیکی یا روانی رخ بدهد ما نمی‌توانیم نتایج برآورد شده را به عمل آزمایشی منتسب کنیم که در این‌جا رابطه علی نیز مورد تردید قرار می‌گیرد.

مثال:

ما دو گروه داریم که می‌خواهیم آن‌ها را در طول دوره‌ای دو ساله مورد پژوهش قرار دهیم تا میزان آموزش تفکر انتقادی را در آن‌ها اندازه‌گیری کنیم این دانش‌آموزان به علت رشد و بلوغ روانی­(با توجه به نظریه‌های روانشناختی) می‌توانند عملکرد بهتری داشته باشند. در این حال نیز ما نمی‌توانیم که بیان کنیم که علت تغییرات متغیر وابسته به علت متغیر مستقل می‌باشد که رابطه علی را مورد تردید قرار می‌دهد.

6.تعامل انتخاب با بلوغ: هرگاه به علت تعامل دو عامل انتخاب افتراقی و رشد اثرات این دو با هم آمیخته شود ما نمی‌توانیم که علت نتایج را به متغیر آزمایشی نسبت دهیم. 

مثال:

هرگاه دو مدرسه مورد مقایسه ما خط مشی‌های خود را تغییر داده و دانش‌آموزانی را پذیرش می‌کنند که از نظر سنی با هم اختلاف دارند ما نمی‌توانیم اعلام کنیم که عامل آزمایشی باعث این تغییر شده است. چرا که آن‌ها از نظر تفکر به علت رشد تفاوت دارند و عامل تغییرات رشد است و همگامی انتخاب غیر تصادفی؛ نه عامل آزمایشی و ما نمی‌توانیم که استنباط علی داشته باشیم.

7.بازگشت آماری:گرایشی است که در آزمودنی‌هایی مشاهده می‌شود که نمره آن‌ها در یکی از دو سوی انتهایی توزیع قرار دارند بدین صورت که نمره این گروه از افراد هنگام اندازه‌گیری دوباره به میانگین مرکز توزیع نزدیک می‌شود.

مثال:

هرگاه از دو مدرسه دو کلاس را انتخاب کنیم که میانگین یکی بالاتر و یکی پایین‌تر باشد و برای این که کنترل کنیم هر دو گروه را با هم همتا کنیم در این صورت به علت این که نمرات گروه پایین گرایش به بالاتر و برعکس گروه بالا به پایین گرایش دارند ما دچار خطای بازگشت آماری می شویم.

8.افت آزمودنی: در پژوهش‌های ­طولی یا حتی پژوهش‌های دیگر ما به علت بیماری عدم رضایت از ادامه پژوهش و دلایلی از این قبیل افت آزمودنی‌هایی را داریم. که باعث می‌شود که هر دو گروه از نظر شرایط و تعداد با هم برابر نباشند و ممکن است افرادی که از گروه افت می‌کنند همه باهوش باشند یا همه کم هوش با این حال نمی‌توان گفت که ما هر دو گروه را از نظر توزیع متغیر مزاحم کنترل کرده‌ایم.

مثال:

در یک پژوهش ما دانش‌آموزانی را داریم که در طول پژوهش به علت مریضی در جلسه پیش آزمون یا پس آزمون شرکت نکرده‌اند و باعث می‌شود که ما افت داشته باشیم و نتایج را نمی‌توانیم به این گونه تفسیر کنیم که هر دو گروه از نظر هوشی برابر هستند چرا که می‌تواند همه افرادی که افت کرده‌اند از نظر متغیر مزاحم یکسان نباشند.

9.انتشار عمل آزمایشی: چنان‌چه عمل آزمایشی گروه آزمایشی برتر از گروه گواه باشد و گروه گواه درصدد تأمین عمل آزمایشی باشد احتمال انتشار این عمل در بین هر دو گروه ممکن می‌شود که خود نتایج به دست آمده را مورد سؤال قرار می‌دهد.

مثال:

هرگاه از بین دو مدرسه برای آزمایش این که آیا تکنولوژی آموزشی بر یادگیری تأثیر دارد یا نه دو گروه را انتخاب کنیم و به گروه آزمایشی تکنولوژی برتری را بدهیم و گروه گواه تکنولوژی پائین‌تری را بدهیم در این صورت ممکن است که گروه گواه درصدد دستیابی به عمل آزمایشی باشد که موفق هم بشوند بنابراین تأثیر عمل آزمایشی با پس آزمون آمیخته می‌شود و ما نمی‌توانیم روابط علّی را بین متغیر مستقل و وابسته بیان کنیم.

عوامل مؤثر بر روایی بیرونی.

1- عوامل مربوط به جامعه (معرف نبودن جامعه و ...):منظور از اعتبار جامعه میزان تصمیم‌گیری در مورد نتایج یک آزمایش از نمونه مورد نظر به گروه بزرگ‌تری از جامعه می‌باشد. میزانی که می‌توان یافته‌های نمونه آزمایشی را به جامعه مورد نظر تعمیم داد.

برای مثال یک فرد ادعا می‌کند به روش تدریسی دست یافته که می‌تواند یادگیری درس علوم سوم ابتدایی را تسهیل کند. سؤالی که این‌جا پیش می‌آید این است که آیا می‌توان این روش تدریس را برای مثال به تمام ایران تعمیم داد یا نه؟ در واقع این فرد در نمونه‌گیری خود از نمونه در دسترس استفاده کرده است و تعمیم‌های این فرد به دو صورت می‌تواند انجام بپذیرد. اول این که از نمونه‌ی در دسترس به جامعه قابل دستیابی آزمایشی می‌تواند این کار را انجام بدهد و دوم این که این فرد از جامعه قابل دستیابی به جامعه هدف تعمیم دهد. در واقع در مورد دوم تعمیم با اطمینان کم‌تری این کار را انجام می‌دهد و برای انجام این کار باید از جامعه هدف و ویژگی‌های آن شناخت داشته باشد تا بتواند این کار را انجام بدهد؛ و این کار هر چه شباهت بین این دو جامعه بیشتر باشد به صورت درست‌تری انجام می‌گیرد؛ و این کار از روش‌های آماری انجام پذیر نیست و با داوری انجام می‌گیرد. 

2-عوامل مربوط به زیست محیطی شامل: منظور از اعتبار بوم شناختی میزان تعمیم پذیری یافته‌های یک پژوهش از محیط ایجاد شده به وسیله پژوهشگر به شرایط محیطی دیگر است. به بیانی دیگر اعتبار بوم شناختی به تعمیم نتیجه به محیطی دیگر مربوط می‌شود؛ و ما می‌بایست از این اطمینان حاصل کنیم که تأثیر متغیر آزمایشی، مستقل از محیط آزمایشی باشد.

توصیف روشن عمل آزمایشی.

منظور این است که پژوهشگر باید عمل آزمایشی را با ذکر جزئیات کافی به گونه‌ای توصیف کند که دیگر پژوهشگران بتوانند آن را مجدداً به اجرا در بیاورند. در واقع این تکرارپذیری را در علم بیان می‌کند.

مثال:

ما نمی‌توانیم که نتایج یک کلاس درس با تمام تجهیزات را به کلاسی بدون تجهیزات تعمیم داد. این تعمیم را زمانی می‌توان به کلاس دیگری تعمیم داد که آنها از نظر میزان نور، صدا و دیگر عواملی که می‌تواند در نتیجه اخلال ایجاد می‌کند برابر باشد.

اثر تازگی و اختلال.

هرگاه به دلیل عمل آزمایشی که تازه می‌باشد شرکت کنندگان عملکرد بهتری داشته باشند نمی‌توان این نتایج را تعمیم داد.

مثال:

در دهه اول ظهور تکنولوژی آموزشی همه تحقیقات نشان دهنده این بودند که استفاده از ابزار باعث یادگیری بهتر می‌شود و بقیه عوامل مؤثر در یادگیری کم رنگ‌تر هستند. بعد از این که اثر تازگی وسایل کمک آموزشی از بین می‌رفت میزان یادگیری تغییر می‌کرد.

اثر آزمایشگر.

هرگاه یک عمل آزمایشی توسط یک فرد خاص انجام شود می‌تواند نتایج را خدشه دار کند.

مثال:

در اجرای دو روش تدریس، معلمی را برای روش اول انتخاب کنیم که سابقه بالایی در تدریس دارد و دومی معملی تازه­ کار باشد که این ویژگی‌ها را ندارد و این به علت اثر آزمایشگر است که نتایج متفاوتی ما داریم.

حساسیت ناشی از پیش آزمون.

هرگاه عمل آزمایشی با پیش آزمون تعامل داشته باشد این حساسیت به وجود می‌آید.

مثال:

هرگاه بخواهیم که اثر یک فیلم در مورد نگرش‌های یک فرد مهم را بر گروهی شرکت کننده داشته باشیم اگر قبل از این‌که آن‌ها فیلم را ببینند از آن‌ها پیش آزمونی در مورد این نگرش‌ها داشته باشیم شرکت کنندگان به دلیل این که این آزمون را قبل از مشاهده فیلم داشته‌اند بعداً ممکن است که در مورد نگرش فیلم حساس شده و نتایجی را که به دست می‌آید را تحت تأثیر قرار بدهند و این در حالی هست که اگر این کار انجام نمی‌شد امکان داشته که شرکت کنندگان در مورد حقایق فیلم توجه بیشتری داشتند تا نگرش آن فرد مهم.

حساسیت ناشی از پس آزمون.

این عمل زمانی اتفاق می‌افتد که پس آزمون به عنوان تجربه‌ای برای یادگیری باشد.

مثال:

هر گاه شرکت کننده در زمان اجرای پس آزمون به ایده‌های خاصی که در طول دوره آزمایش توجه خاصی داشته باشند نتایج می‌تواند متأثر از این باشد که آن‌ها پاسخ‌های خود را بر مبنای ایده‌ها بگذارند و نتایجی که ما به دست می‌آوریم معتبر نباشند.

تعامل آثار پیشینه و عمل آزمایشی.

هرگاه پژوهشگر یافته‌های خود را به زمان پس از اجرای آزمایش تعمیم دهند این مشکل بروز می‌کند و تعمیم را خدشه دار می کند.

مثال:

هرگاه روش تدریس جدیدی را با توجه به روش تدریس سنتی اجرا کنیم به علت این‌که معلمان از روش سنتی خسته شده‌اند به روش تدریس جدید توجه دارند و پس از این که روش جدید اجرا شد نتایج برتری روش جدید را داشته باشیم اما در پژوهش‌های دیگر به علت این که این روش دیگر جذابیت اولیه را ندارد تفاوتی در یادگیری ندارد.

اندازه گیری متغیر وابسته.

هرگاه پیش آزمون و پس آزمون طراحی شده برای اندازه‌گیری پیشرفت کسب شده یا دیگر بازده‌های مورد نظر، تعمیم را تحت تأثیر قرار دهد نمی‌توان اعتبار بیرونی را کنترل کرد.

مثال:

در پیش آزمون و پس آزمون برای سنجش یادگیری در روش‌های تدریس ما از ابزار اندازه‌گیری سؤالات چهار گزینه‌ای استفاده کرده‌ایم این امکان هست که روش‌های ما دانش‌آموزان را در این‌که به سؤالات چهارگزینه‌ای پاسخ بدهند قوی کرده باشد و در مقابل به سؤالات انشایی و به همین نتایج دست پیدا نکنیم.

تعامل آثار اندازه‌گیری و عمل آزمایشی.

هر گاه ما پس از اجرای عمل آزمایشی  پس آزمون را اجرا کنیم ممکن است که نتایجی که به دست می‌آوریم در طول زمان با همان آزمون‌ها همان نتایج را به دست نیاوریم.

مثال:

از دانش‌آموزانی در آزمایش روش نگهداری کلمات در حافظه پس از اجرای عمل آزمایشی پس آزمون به عمل بیاوریم و نشان دهیم که روش مورد نظر مؤثر است اما بعد از گذشت زمانی برای مثال یک هفته یا چند ماه بعد این روش مؤثر نباشد. 

روایی و به عبارت بهتر روش‌های برآورد روایی دارای انواع مختلفی است. در زیر خلاصه‌ای از هر کدام بیان شده است.

الف روایی محتوایی[4]

به عنوان نخستین گام در تدوین آزمون‌های روانی توجه به محتوا امری لازم است، به همین جهت سازندگان آزمون ابتدا متغیر یا متغیرهایی را که می‌خواهند اندازه‌گیری کنند مشخص کرده و آن‌ها را تعریف می‌کنند و ماده‌های آزمون (سؤال‌ها) را به گونه‌ای می‌سازند که محتوای تعریف شده را اندازه بگیرند. باید دانست که روایی محتوایی در مورد آزمون‌های پیشرفت تحصیلی یا آزمون‌های شغلی کفایت می‌کند، اما در مورد آزمون های استعداد و شخصیت که مفاهیم انتزاعی را می‌سنجند کافی نیست (فرجی، 1389).

روایی محتوایی به این مطلب اشاره می‌کند که نمونه‌ی سؤال‌ها یا جامعه ی سؤال‌ها یا تکالیفی که در یک آزمون یا وسیله‌ی سنجش و وسیله‌ی جمع‌آوری داده مورد استفاده قرار می‌گیرد تا چه میزان معرف کل جامعه‌ی سؤال‌ها یا تکالیف ممکنی است که می‌توان از محتوا و هدف‌های مورد در یک موضوع خاص، نظر تهیه کرد (سیف، 1389).

به طور کلی، منظور از روایی محتوایی آن است که آزمون تا چه اندازه صفاتی را که برای اندازه‌گیری آن‌ها طرح ریزی شده است، اندازه می‌گیرد یا به طور اخص به آن صفات مربوط می‌شود. روایی محتوایی نشان می‌دهد که نمونه‌هایی از مجموعه‌ی دانش‌ها، نگرش‌ها و مهارت‌هایی که انتظار می‌رود دانش آموز بر آن‌ها تسلط داشته باشد، با چه دقتی در آزمون گنجانده شده است. روایی محتوا بر بررسی دقیق کتاب‌های درسی دوره‌ها و رشته‌های تحصیلی، فهرست عناوین و مطالب و هدف‌های این دروس و قضاوت متخصصان موضوعی استوار است. ملاک ارزیابی روایی محتوا قضاوت گروهی از متخصصان هر یک از رشته‌هاست که در مورد دقت و صحت آن داوری می‌کنند، اما برای بیان روایی محتوا هیچ روش عددی وجود ندارد (شریفی نیا، طالقانی، 1383).

ب روایی صوری[5]

یکی دیگر از ویژگی‌هایی که ابزارهای سنجش بایستی دارا باشند روایی صوری می‌باشد. منظور از روایی صوری این است که گویه‌ها یا سؤالات ابزار از نظر ظاهر با محتوای آزمون مطابقت داشته باشند. لازم به ذکر است که در بعضی از آزمون‌ها باید روایی صوری بالا باشد از جمله آزمون‌های پیشرفت تحصیلی؛ و در بعضی از آزمون‌ها روایی صوری بایستی پایین باشد تا داده‌های مناسب به دست بیاوریم. به طور مثال ضروری است که در آزمون‌های تشخیصی مثل تشخیص میزان وجدان فرد و ... روایی صوری پایین باشد، چراکه در غیر این صورت فرد خود را بهتر جلوه می دهد (سیف، 1389).

ج روایی ملاکی[6]

روایی مربوط به ملاک مفهوم وسیعی است که بر مبنای آن با توجه به دو ملاک در چهارچوب زمانی مختلف درباره‌ی مفید بودن آزمون قضاوت می‌شود:

1-           روایی پیش بین[7] : مراد از آن مفید بودن آزمون در پیش بینی پیشرفت یا عملکرد فرد در آینده است، مانند میزان مفید بودن نتایج آزمون استعداد تحصیلی که در مورد دانش‌آموزان دبیرستان‌ها اجرا می‌شود برای پیش بینی میانگین نمرات همان دانش‌آموزان در تحصیلات دانشگاهی.

2-           روایی همزمان[8] : که منظور از آن مفید بودن آزمون است به سبب ارتباط نزدیک آن با مقیاس‌های دیگر نظیر نمرات تحصیلی، درجه بندی معلمان، و یا نمرات آزمون‌های دیگر که روایی آن‌ها قبلاً معلوم شده است. برای مثال هرگاه آزمونی برای انتخاب نامزدهای مناسب برای انتصاب آنان به سمت سرپرست بخش‌های مختلف فروشگاه‌ها ساخته شود و نمرات این آزمون با میزان موفقیت عملی افراد در این شغل همبستگی مثبت و بالایی را نشان دهد، در این صورت آزمون مذکور دارای روایی پیش بین در سطح بالایی است. چنین آزمونی پیش بینی کننده‌ی خوبی است و به هدف مفیدی خدمت می‌کند (شریفی، طالقانی، 1383).

به عبارت ساده‌تر می‌توان گفت که روایی ملاکی عبارت است از: میزان ارتباط بین نمرات حاصل از یک آزمون با نمرات حاصل از آزمون دیگر (از نمرات یک آزمون برای پیش بینی نمرات آزمون دیگر استفاده می‌کنیم). در این حالت آزمونی که اول اجرا می‌کنیم آزمون پیش بین نام دارد و آزمونی که دوم اجرا می‌شود و ما نمره‌های آن را پیش بینی می‌کنیم آزمون ملاک نام دارد. اگر این دو آزمون را به صورت هم‌زمان اجرا کنیم و همبستگی بین نمرات دو تا آزمون را محاسبه کنیم در آن صورت روایی هم‌زمان. اگر آزمون دوم را با فاصله‌ی زمانی از اجرای آزمون اول به کار ببریم و همبستگی بین نمرات آن را محاسبه کنیم در آن صورت روایی پیش بین نامیده می‌شود. در این زمینه بدیهی است که هر چه میزان همبستگی بین نمرات دو آزمون بالاتر باشد و نزدیک به یک، روایی آزمون پیش بین یا ملاک بیشتر است و بالعکس.

د روایی سازه.

از آن جایی که در مورد روایی ملاکی بین سازندگان آزمون توافق کافی وجود ندارد و از طرفی دیگر نیز روایی محتوایی بیش از حد بر قضاوت ذهنی استوار است؛ روایی سازه[9] از یک نظر به عنوان روشی برای اصلاح نارسایی‌های روایی محتوایی و ملاکی مطرح و توسعه یافت. روایی سازه بر این مطلب تأکید می‌کند که آزمون تا چه اندازه سازه‌ی مورد نظر را اندازه می‌گیرد. سازنده‌ی آزمون، نخست صفت مرود نظر را تعریف و تحلیل می‌کند و سپس ارتباط صفت با متغیرهای دیگر را مورد توجه قرار می‌دهد و آن‌گاه از طریق آزمایش باید معلوم کند که این روابط فرضی واقعاً وجود دارد یا نه؟

روایی سازه را در آزمون از طریق بررسی شواهد هم‌گرا و شواهد واگرا (افتراقی) می‌توان پی برد. شواهد هم‌گرا به این معنی است که آزمون با متغیرهایی که از نظر تئوری مشابه آن است هم‌گرا و همبسته باشد. روایی واگرا به این معنا است که بین آزمون و متغیرهای مغایر و ناهمانند همبستگی منفی و یا همبستگی بسیار پایین وجود داشته باشد (فرجی، 1389).

سازه یکسری مفاهیم کلی است که می‌خواهیم آن‌ها را به صورت علمی بررسی کنیم. سازه از تعدادی از اجزاء ساخته شده است که عینی است. مثلا سازه‌ی افسردگی که شامل اجزایی مثل هیجان، انگیزش و غم و ... است. منظور از روایی سازه آن است که آزمون ما از نظر تئوری و نظری با مفهوم مورد نظر هماهنگ و موافق است. برای تعیین روایی سازه روش‌های مختلفی وجود دارد:

1- تعیین روایی سازه از طریق همبستگی آزمون با سایر آزمون‌های روا: مثلاً ما آزمون سنجیدن افسردگی را ساخته‌ایم برای پی بردن به روایی سازه، این آزمون را با یک آزمون افسردگی دیگر مقایسه می‌کنیم. این روش، خود به دو دسته‌ی هم‌گرا و واگرا تقسیم می‌شود.

- در آزمون هم‌گرا از دو آزمون که یک مفهوم یا متغیر را می‌سنجد استفاده می‌کنیم و همبستگی بین آن‌ها را محاسبه می‌کنیم. بایستی همبستگی مثبت به دست بیاید.

- در آزمون واگرااز دو آزمون که مخالف هم‌اند (مثلاً آزمون شادکامی و آزمون افسردگی) استفاده می‌کنیم و هبستگی بین آن‌ها را محاسبه می‌کنیم که بایستی همبستگی منفی به دست بیاید.

2- تمایز سنی: کاربرد این نوع محدود است و در مورد آزمون‌هایی که با سن و کم‌تر و بیشتر شدن سن ارتباط دارد مورد استفاده قرار می‌گیرد. مثلاً آزمون هوشی که طبق آن افراد سن بالا با افراد سن پایین تفاوت ندارند روا نیست؛ چرا که هوش تحت تآثیر سن قرار دارد.

3-تحلیل عاملی: یک روش آماری است که مربوط به اسپیرمن است و برای تعیین روایی سازه می‌باشد. منظور این است که یک سازه یا یک مفهوم شامل مؤلفه‌ها و عامل‌هایی می‌باشد. اگر ابزار و آزمون ما (برای مثال پرسشنامه) همه‌ی مؤلفه‌های آن مفهوم را در بر نگیرد روایی سازه ندارد. برای مثال مفهوم عشق توسط استرنبرگ مطالعه شده و آن را شامل سه مؤلفه‌ی تعهد، صمیمیت و جاذبه دانسته است. اگر پرسشنامه یا آزمون ما بخواهد مفهوم عشق را بسنجد و سؤال‌های آن این سه مؤلفه را پوشش ندهد، روایی سازه ندارد.

4- همسانی درونی: منظور این است که آزمون یا پرسشنامه شامل چند تا مؤلفه است، بایستی بین مؤلفه‌ها با هم همبستگی کم وجود داشته باشد (در غیر این صورت یک چیز را می‌سنجند و روا نیست) و بین هر یک از مؤلفه‌ها با نمره‌ی کل همبستگی بالا وجود داشته باشد (رضایی شریف، 1391).

ه عملی بودن.

منظور از عملی بودن آن است که ابزار اندازه‌گیری متغیرها و یا ابزار جمع‌آوری داده‌ها از نظر صرف هزینه، وقت و نیروی انسانی، در دسترس بودن و امکان تهیه مقرون به صرفه بوده و قابلیت اجرایی داشته باشد.

آزمونی که در زمانی کوتاه می‌توان آن‌را اجرا کرد، احتمالاً همکاری آزمایش شوندگان را بهتر جلب می کند و در عین حال در وقت تمامی پاسخ دهندگان یا آزمون شوندگان صرفه جویی می‌شود. از طرف دیگر سهولت اجرا، نمره‌گذاری و تعبیر و تفسیر نتایج آزمون در انتخاب آزمون به ویژه هنگامی که افراد متخصص و یا بودجه‌ی کافی در اختیار نیست، عامل مهمی به شمار می‌رود (شریفی نیا، طالقانی، 1383).

خلاصه.

برای انجام هر تحقیقی، پژوهشگر نیازمند اطلاعات و جمع آوری داده‌ها می‌باشد. از سویی دیگر برای گردآوری داده‌ها ابزارهای گوناگونی وجود دارد که نوع این ابزارها بستگی به عوامل عدیده‌ای از جمله نوع و فرایند پژوهش، نوع متغیرها، امکانات پژوهشگر، هزینه و وقت و... دارد. در این بخش به بررسی و توضیح ابزارهای پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده، مقیاس‌های نگرش سنج، گروه سنجی، استفاده از کتابخانه در تحقیقات تاریخی، آزمون‌های روانی و آزمون‌های فرافکنی و ... پرداخته شد و در پایان نیز ویژگی‌های عمومی ابزارها تشریح شد و مشخص گردید که هر یک از ابزارهای گوناگون گردآوری داده، محدودیت‌ها و مزیت‌های خاص خود را دارا می‌باشند که پژوهشگر باید در زمان به کارگیری آن‌ها دقت نماید که بهترین ابزار را انتخاب کند و به تآثیر آن‌ها در هدف پژوهش توجه نماید و با رعایت نکته‌های لازم در انتخاب ابزار و به کارگیری ابزار؛ امکان افزایش اعتبار داده‌ها و اطلاعات جمع‌آوری شده و متعاقباً اعتبار پژوهش را فراهم آورد.

منابع:

آلن، مری. جی- ین، مندی، ام (1374). مقدمه‌ای بر نظریه‌های اندازه‌گیری (روان سنجی). علی دلاور. تهران: انتشارات سمت.

اوپنهایم، پ. ان (1369). طرح پرسشنامه و سنجش نگرش‌ها. مرضیه کریم‌نیا. معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.

باقرزاده، احد (1383). روش تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: انتشارات وثوق.

بازرگان، عباس؛ سرمد، زهره؛ حجازی، الهه (1390). روش‌های پژوهش در علوم رفتاری. تهران: نشر آگه.

بست، جان (1383) روش‌های تحقیق در علوم تربیتی و رفتاری. حسن پاشا شریفی و نرگس طالقانی. تهران: انتشارات رشد.

بیکر، ترز، ال (1377). گونه‌ی پژوهش‌های اجتماعی. هوشنگ نایبی. تهران: انتشارات روش.

خاکی، غلامرضا (1390). روش تحقیق با رویکرد پایان نامه نویسی. تهران: انتشارات بازتاب.

دلاور، علی (1389). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: انتشارات رشد.

رضایی شریف، علی­(1391). ارتباط شخصی.

رفیع پور، فرامرز (1374). کند و کاوها و پنداشته‌ها. تهران: شرکت سهامی انتشار.

رمضانی، خسرو­(1378). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری و علوم اجتماعی. تهران: فاطمیه.

سیف، علی اکبر (1389). روانشناسی پرورشی نوین، روانشناسی یادگیری و آموزش. تهران: نشر دوران.

علوی، پرویز (1374). مقدمه­ای بر روش تحقیق. تهران: مؤسسه نشر علوم نوین.

فرجی، نصرالله (1389). روش­های تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی. تهران: پوران پژوهش.

نادری، عزت الله؛ سیف نراقی، مریم (1383). روش­های تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی با تأکید بر علوم تربیتی. تهران: دفتر تحقیقات و انتشارات بدر.

 

ادامه مطلب

 

نام سايت

Ebookee

يک منبع مناسب در زمينه دانلود کتابهاي علمي

FreeBookSpot

شما مي توانيد در اين سايت به جستجو و دانلود کتاب در مباحثي نظير برنامه نويسي، مهندسي، موضوعات علمي، داستاني و … بپردازيد.

Free-eBooks

وب سايتي که از طريق آن علاوه بر يافتن کتب مختلف، قادر به دانلود مجله هاي معروف حهان نيز مي باشيد.

FreeComputerBooks

در آن مي توانيد کتاب هاي مختلفي را در زمينه کامپيوتر بيابيد. مزيت اين سايت، دسته بندي ايده آل آن است که علاوه بر داشتن ?? دسته اصلي، شامل ??? زير دسته مختلف است که جهت يافتن کتاب مورد نظرتان بسيار مفيد خواهند بود.

FreeTechBooks

کتاب هاي مختلفي را در زمينه مهندسي و علوم کامپيوتر را مي توانيد در آن بيابيد.

Scribd

وب سايتي جهت به اشتراک گذاري فايل ها با فرمت برنامه هاي مختلفي نظير Word، Excel، PowerPoint و PDF مي باشد.

Globusz

يکي از وب سايت هاي معروف در زمينه دانلود کتاب هاي رايگان است!

KnowFree

 

کاربران اين وب سايت به مبادله کتاب ها، آموزش هاي ويديويي و ساير موارد اين چنيني به صورت رايگان در آن مي پردازند.

OnlineFreeEbooks

شامل ? دسته بزرگ در زمينه کتاب هاي بازرگاني، مهندسي، سخت افزار، برنامه نويسي و … مي باشد که قابليت دانلود به صورت رايگان را دارا مي باشد.

MemoWare

اگر پاکت پي سي داريد احتمالا اين وب سايت براي شما بسيار مناسب است چرا که فرمت کتاب هاي آن هماهنگ با دستگاه هايي نظير همان است.

EBookLobby

ديتابيسي نه چندان کامل در کليه زمينه ها

OnlineComputerBooks

شامل کتاب هاي مختلفي در زمينه هاي رايج است.

GetFreeeBooks

کليه کتاب هاي موجود در اين وب سايت، کتاب هايي هستند که به صورت قانوني امکان دانلود را دارند.

libgen

داروخانه کتاب

TheOnlineBooksPage

ليست بيش از ????? کتاب رايگان موجود در سطح نت!

morefreeebooks.net

در کليه زمينه ها

Project Gutenberg

 

ديتابيسي شامل بيش از ????? کتاب الکترونيک در فرمت هاي مختلف.

Scribd

کتاب هاي مورد نظرتان را پيدا کنيد، بخوانيد و براي ديگران به اشتراک بگذاريد.

ManyBooks.net

بيش از ??،??? کتاب رايگان در دسترس وجود دارد.

Get Free e-Books

سايت رايگان کتابهاي الکترونيک که در آن شما مي توانيد کتاب کاملا رايگان دانلود کنيد.

The eBook Directory

دسترسي به هزاران کتاب که بسيار عالي دسته بندي شده اند.

PDFoo

کتاب هاي مختلف در زمينه هاي کسب و کار، کامپيوتر، مهندسي، تجارت آزاد، پادکست ها و … موجود مي باشد.

KnowFree

????? کتاب الکتورنيک در دسته بندي هاي مختلف

ebooks-space

دانلود رايگان کتابهاي وب سايت در زمينه هايي مانند کامپيوتر، IT، برنامه نويسي زبان، توسعه نرم افزار، آموزش و طراحي پايگاه داده ها در قالب فايل PDF و CHM.

bibliotastic

اين سايت بدرد نويسندگان جواني مي خورد که تمايل دارند بازخورد مطالب خود را توسط مخاطبان ببينند.

Globusz

 

پلت فرمي که براي نويسندگان جديد آزمون مهارت هاي نوشتن خود را توسط خوانندگان واقعي فراهم مي کند.

avidpdf

موتور جستجوري فايل هاي pdf

MemoWare

شما مي توانيد در ميان عنوان، نويسنده و توضيحات، نام نويسندگان، تاريخ اضافه شده، ميانگين رتبه، رده، فرمت سند، بستر هاي نرم افزاري PDA و گزينه هاي زبان جستجو کنيد.

Diesel E-book Store

جستجو و دانلود کتاب در زمينه هاي مختلف

Read Easily!

کتابخانه ديجيتال با قابليت هاي جالب براي خواندن کتاب در محيط سايت

BookBooN

تمام کتاب ها را مي توان بدون ثبت نام دريافت کنيد. اين کتابهاي الکترونيک قانوني و منحصرا براي Bookboon نوشته شده

Planet eBook

اين سايت حاوي ليست بزرگي از کتابهاي رايگان در موضوعات مختلف است.

PDF Search Engine

همانطور که از نام نشان مي دهد موتور جستجوي PDF يک ابزار براي پيدا کردن کتابهاي آنلاين رايگان است.

eBook Junkie

 

شما مي توانيد تعدادي از کتابهاي الکترونيک رايگان قابل دانلود از اين سايت دريافت کنيد.

uFindBook

دانلود کتابهاي الکترونيک رايگان بيش از ???،??? عنوان طبقه بندي شده را در فرمت PDF، CHM، HTML

E-Books Directory

اين سايت حاوي ليست بزرگي از کتابهاي رايگان در موضوعات مختلف است.

PDF Geni

يک موتور جستجو است

e-books Download Free

دانلود محبوب ترين کتابها به صورت رايگان

bookglutton

ايجاد شبکه اجتماعي گرداگرد يک کتاب و دعوت دوستان براي ديدن آن

Book-Bot

ديتابيسي شامل ????? کتاب الکترونيک

e-Book Lobby

کتابهاي رايگان را به دسته هاي مختلف تقسيم شده است. طيف وسيعي از کسب و کار، هنر، محاسبات و آموزش و پرورش.

PlanetPDF

 

 

ادامه مطلب

پرسشنامه­های پژوهشی پایان نامه­های کارشناسی ارشد و دکترا

برای دریافت هر یک از پرسشنامه­های زیر با آدرس ایمیل زیر در ارتباط باشید.

e.aryani.sh@gmail.com

• 6 عدد پرسشنامه کاربست شبکه های اجتماعی مجازی (4 نوع فارسی و دو نوع لاتین)
• پرسشنامه سنجش هوش های چندگانه گاردنر
• پرسشنامه قابلیت های پژوهشی دانشجویان
• پرسشنامه ویژگی های شخصیتی کارآفرینی (دو نوع)
• پرسشنامه نگرش به فناوری اطلاعات و ارتباطات (دو نوع)
• پرسشنامه سنجش اضطراب امتحان
• پرسشنامه امکان سنجی اجرای آموزش الکترونیکی (دو نوع)
• پرسشنامه خودکارآمدی عمومی شرر
• پرسشنامه عدم تعادل تلاش – پاداش (دو فرم کوتاه و بلند)
• پرسشنامه سواد اطلاعاتی دانشجویان
• پرسشنامه شادکامی آکسفورد
• پرسشنامه شناسایی کارآفرینان
• پرسشنامه فراشناخت برای جوانان (MCQ-A)
• پرسشنامه نگرش به یادگیری الکترونیکی
• پرسشنامه انگیزش تحصیلی والرند
• پرسشنامه صفات شخصیتی نئو
• پرسشنامه سنجش امید اسنایدر
• پرسشنامه حمایت اجتماعی فلیمینگ و همکاران
• پرسشنامه ارتباط مثبت با دیگران، ریف و همکاران
• پرسشنامه خودکارآمدی پژوهشی فیلیپ و راسل

 

 

ادامه مطلب